I Samadur

La bergamasca l’è ésta come öna isla contéta è spesial di risercadúr dè cültüra e dè müsica popolar, perchè per mèret dè la sò zèt, gran tacàda ai sò üsànse e ai sò tradissiù, a i sè salvàde ‘ndel tép testimonianse dè gran interèss di popolassiù che ià stansiàt söla tèra dè Bèrghem. Öna di pròe dè piö grand interèss e importansa l’è la léngua, chè la mantè amò dopo dùmela agn furme del vècc parlà Gaèlech. Ün oter aspèt prope ‘mportant l’è che iè riàcc inféna a noter di strömèncc müsicai chè i gà à di òtre cültüre Gaèleghe ‘ll’Europa, a comensà dè chì piö sèmpe è primitiv, chi resta uramai adoma ‘ndì zöch di s-cècc, come chèle pìe dè formét ò i mösele e sifoi dè rösca, dè frasen o dè sàless, è che fòrse öna ölta ièra ligàcc a chèle feste ò üsanse del mond di paisà segnàde del passà del tép è di sesù.

Ol piö curiùs, digherèss ol rè dè töcc i noscc iströmencc, l’è ol Baghèt, öna pia con d’ü nom malfà dè comprend è dè trasportà ‘n lengua üffissial chi chè stödiaa dè müsica o i tràa ‘nsema strömencc a la fì del 1800 ièra ciàmat ( in chèla föria loca chè töt ülia destrüss dè chel chè l’éra mìa taglià ) “Piva delle Alpi”. L’è ü ströment mia ixé sgréss compagn di sìoi dè rösca ò dé chi c’ò lüminàt dòma adèss, difati i la fàa sö di bràe türnidùr di nòste ái. I prim döcumencc in dò chè s’pöl ved ü Baghèt ixè compagn chè mel’ved incö iè dè la fì del 1300, è a comensà del 1400 sè ‘l tròa ‘ndì afresch é ‘ndì quàder ün po’ töta la prùinsa specialmènt in di rappresentassiú del Nedàl.

I tòch del Baghèt iè türnìcc dè martèl: l’è facc dè öna canèla per la melodea chè la sè ciàma la Diàna, è du Orghegn ( ò Còregn ) per i bas dè acompagnamèt, ü l’é picinì è ‘l pògia söl gómbet indrécc (Prìm Òrghen) chè l’óter piö grand a’l pogia söla spála mansina (Segond Òrghen), per öltem ol buchì, öna cana pissena per isgiunfà la baga dè aria. Töte i cane iè tacade a la baga per püdì sunà töte ‘nsema. Per nò res-cià dè ess tròp nuiùss starò mia ché adess a fà tròp ól professiunal öress piötost insis chè à fácc in manéra chè pòa nóter a’nghess dè ìgá ‘sto ströment che ‘l ghè in tante ótre bánde del vècc mónd, ma che 'ndel mond gaèlech, chèsto per ol göst è i bisògn müsicai dè sté rasse, la fácc nass có ‘l passà di sècoi di strömencc piö ó méno istèss in töta chèsta área. 

Ol Baghèt l’è squáse compagn dè la “gaita” ‘lla Spagna dè sura o sèrce fransess, ma chèl chè pròpe ‘l fa restà a l’è che ‘l ghè sömea gran tant a ‘l “bag pipe” scossess, e prope compagn dèl baghèt iscosses ól nòst a ‘lg’à ü piì (ancia doppia), i spölete (ancia semplice) per i òrghegn, sèt büs piö ü pórta us dè dré, du büs a la fì de la diana, che noter a’mciama i orège, e pòa la manera dè teà la pel è dè cüs la baga ( reultada col moscadés )l’è compagna. Inféna ‘l nom l’è istess: Baghèt l’é ol diminütiv dè Baga, la pel intreg de la cavra, dóca öna baga picinina. Il Val Brembana ólta e ‘n Valdimagna, i la ciama “pia”, In Val Brembana bassa “baga”, in Valgandì “Baghet” e ac in Valseriana, in Valdescalvè ‘nchel de Clüsù “Pia Baghèt” chè po’ l’è adoma l’incuntrare dè “ Bag Pipe”! S-cé strömèncc, col passà di secoi, ai s’è diferensciacc, piö gheàrt è mazench ol scosses perchè a’sghéra dè sentìl ‘ndèl bordèl d’öna baröfa dè guèra; piö garbadì ol nost perchè se ‘l sunàa l’anvèren in di stale e l’astát sö l’éra ‘lla cassina. Ma a l’incuntrare de chèl che tànce pensa, sèl sunáa mìa dóma sota ‘l nedal, ma ‘n töte i ocasiù come i spuzalésse, i batès, feste de pais, carnèal, e tant à cumpagnà chi che cantàa. A belasì a belasì l’è ‘ndácc idré a sparí ün pó caüsa i göscc müsicái chè iéra cambiácc, ‘mpo’ perchè l’éra malfà a tegnèl semper intunát, e ‘nféna chè ü ‘l sunáa deperlü töt l’ indáa bé, ma a sunà ‘n du ó tri la egnía fò ‘mpö ströcia. Per chesto quand chè l’è egnít fò l’organèt e pó i fisarmoniche l’è sparìt. Peró l’è stacc sunàt inféna  al 1960 sota ‘l nedal, o almeno ixè ‘n credìa. 

Ol baghèt l’éra ü laur tat persunal che ü quach i la sunáa ‘ndè sò cà è pòch o nigü iá ‘l séra: a’ss’à saít chè ü sunadur in dè sò cà l’à sunat féna al 1975! Col nass è co la òia dè scuprì la nosta müsica e i strömencc di nòscc vècc, intúren ai agn ’70 di ricervadur iéra comensat a bat i ài per troà ergót. Iè tance i segnài del baghét, chè l’è pitürat söi afresch, ma gh’è a i riciàm in tante noste cansù. Chèl chè scriv al s’éra metit idrè a sircàl in Valdimagna, ‘mpó perchè l’è ‘n montagna, è gh’éra öna forta tradissiù dè laorassiù del lègn col túren. Ho troat dl la zét che i sè regordàa ergót, che iera ést, chi gh’éra üt di nóni ‘nca chi sunàa, ma de ströment miga! Ho troat di siglocc (flauti) di siói (flauto piccolo a tre fori), laur nasicc in chèsta al e mai catalogàcc dè nigü (ed la pubblicasiù de “I flauti nella Valle Imagna” di Walter Biella e Piergiorgio Mazzocchi). La fürtuna dè troà amò ü baghèt intrec gla üda ün oter ricercadúr: ol Walter Biella. 

A ‘l sircàa di müsiche söi campane e campanine in Valgandì è l’è saltát fò che i campanér öna ölta iéra baghetér. A belase a belase ol Walter l’è ‘ndacc idré a ‘mparà a dorvà ‘l turem è ötat di conséi del “Fagot” (Giacomo Ruggieri dè casnich scötömát “fagot”). Öltem baghetér de la ègia generassiun a’l gh’è riat prim de fa sö i archecc (prima dè mancà) l’à facc in tép a tramandà töt chel che l’era ‘mparat di ècc baghetér: a manéra dè cüs la baga, i legn de dorvà, come fa sö i piì e i spölete, sö ‘n chè pusissiù ‘s met sö i dicc, come intunà e acordà i orghegn, o stel del baghèt chè ‘l g’à dè cantà mia saltà o strombetà, e pòa öna quach sunade prope mazenghe. A comensà de chèl prim baghèt di oter a gh’è n’è saltat fò, e piö tance amó a’nn’à facc sö ol Biella (dè piö dè 200) e de alura la fila di baghetér la deénta semper piö longa, e gh’è n’è mpó depertöt mia doma a Berghem. Ma ü laúr a’l mè rend urgugliús de la mé zet: in töte i Alp gh’era del ches-ce strömencc, ac se dè fòse diferènte noter però ‘nsè i ünech chè ià salvat ol nost baghèt. 

Ogne tat se ‘l sènt, invers a sira tra lüs e fosc in fond a öna al, sö ‘n d’öna ria de ‘l Bremp o ‘n sema a ü crap d’estat, ‘n d’öna cantina l’anveren intat che i bröstöless i custine a ‘s ‘biv ol moscat o s’giöga a la mura.

Tutti i diritti sono riservati la riproduzione è vietata eccetto su autorizzazione. Realizzato da Trabucchi Mirko